σχετικὰ μὲ τὴν «ἄχρονη μνήμη»
ἡ video ἐγκατάσταση "ἄχρονη μνήμη" δημιουργήθηκε ὕστερα ἀπὸ πρόσκληση σὲ συμμετοχὴ καὶ παραγωγὴ εἰκαστικῶν καὶ παραστατικῶν ἒργων πάνω στὴν θεματικὴ συζήτηση "σῶμα καὶ πολιτική". ἡ ἀρχικὴ παρουσίαση ἔγινε στὰ πλαίσια τοῦ ὁμώνυμου δεκαήμερου ἀφιερώματος στὸ θέατρο "Ἐμπρός", τὸν Μάρτιο τοῦ 2014. μιὰ δεύτερη παρουσίαση ἔγινε στὶς 7 Αὐγούστου στὴν συνάντηση εἰκαστικῶν καὶ λογοτεχνίας "Ψυχὴ στὸ Λαιμό", στὴν κοινότητα Ψαράδες Πρεσπῶν, ἐνὼ μία ἔκτακτη παρουσίαση ἔγινε στὸ Τσεπέλοβο Ἰωαννίνων στὶς 15 Αὐγούστου, τὴν ἴδια πάντα χρονιά.
στὶς συζητήσεις ποὺ ἔγιναν στὸ θέατρο "Ἐμπρὸς", ἡ ἀρχικὴ ἀντίδραση ὁδήγησε στὴν ἱδέα τοῦ πνευματικοῦ σώματος. ἡ κρίσιμη ἐπιλογὴ τῆς παρουσίας τοῦ νεκροῦ συνέδεσε τὴν ἔννοια τοῦ πνευματικοῦ σώματος μὲ τὴν ἀχρονικότητα, ἐνῶ ἡ τελετὴ τῆς φροντίδας/κηδείας (κήδομαι=φροντίζω) ἔδειξε τὴν συνέχεια στὶς ἀρχαιοελληνικὲς καὶ χριστιανικὲς λατρεῖες καὶ ἀντιλήψεις. τὸ video/εἰκονοστάσι -σὲ παράλληλη προβολή- σημαδεύει τὴν (δι)ἀχρονικὴ ἐνότητα καὶ μνήμη. πραγματωμένο "τυχαῖα" μπροστὰ ἀπὸ τὸ πεδίο τῆς φονικῆς μάχης τῶν Πλαταιῶν καὶ παρόμοια "τυχαῖα" δίπλα σὲ ἕνα ἀπομεινάρι Ρωμαϊκῆς (Βυζαντινῆς) φρικτωρίας, μεταφέρει ἐσωτερικὰ καὶ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα, στὸ ἀναμένο καντήλι τῆς δέησης καὶ τῆς μνήμης.
ἡ "σπασμένη" συνέχεια περνάει ἀπὸ τὸν θάνατο στὴν ζωή. στὴν ἀρχὴ ζωὴ σὲ στενότητα. ἀστική, σύντομη, ἀδιάφανη. μικρὰ φῶτα στὸ μαῦρο. στὸ ἐπόμενο πέρασμα, ζωὴ ἀπλὴ, δύσκολη, καὶ μακρόσυρτη. ἡ ζωὴ τῶν πολλῶν, ποὺ καθρεπτίζεται στὴν ἐργατικὴ πολυκατοικία τῆς πρώην σοβιετικῆς Γεωργίας. οἱ φωνὲς τοῦ δρόμου, μιᾶς ἄγνωστης μοναχικῆς γλῶσσας, ἠχοῦν σὰν κελάρυσμα νεροῦ γλυκαίνοντας τὸ μακρὺ ἑνὸς μικροῦ βίου καὶ ὑποδηλώνουν· ταιριαστὰ μὲ τὴν ἰλαρότητα τοῦ ἐσπερινοῦ φωτός, πώς κὰτι ἄλλο πιὸ δυνατό στέκεται καὶ ὑπάρχει ἐνάντια στὴν δυσκολία καὶ τὴν τραγικότητα τῆς ζωῆς. αὐτό τὸ "κάτι ἄλλο" γίνεται τελικὰ φάνερο στὰ ἀνέμελα χαμόγελα τῶν παιδιῶν. ὁλόφωτα στὸν καλοκαιρινὸ ἤλιο λούζονται καὶ παίζουν, μακριὰ ἀκόμη ἀπὸ τὴν ἀγωνία τῶν "μεγάλων" καὶ τὴν (παρ)αἴσθηση τοῦ χρόνου. προσφέρουν τὸ καθαρτήριο νερὸ ποὺ οἱ ἐνήλικες ἔχουμε ἀνάγκη καὶ μᾶς χαρίζουν τὴν φωτεινὴ ἀνάμνηση τοῦ μέλλοντος.
γιὰ τὰ ὁνόματα τῶν νεκρῶν, θὰ ποῦμε λίγα ἐδῶ. τονίζουμε ἀπλῶς, ὅτι φωτίζονται στὸν χῶρο, ὄχι μόνον ὥς μνημόσυνο, ἀλλὰ καὶ ὥς πρόσωπα πραγματικῆς καὶ ἀχρονικῆς ἐνότητας.
ἀποτυπώσεις τῆς «ἄχρονης μνήμης» στὸ κονσερβοποιεῖο Πρεσπῶν
ὁ χῶρος τοῦ κονσερβοποιείου ἀντιμετωπίστηκε ὥς ἕνας ἀπλωμένος χῶρος μνήμης, ἀπώλειας καὶ συνέχειας. φέρνοντας τὰ φωτογραφικὰ ἴχνη ἀπὸ τὶς κινούμενες εἰκόνες τῆς video ἐγκατάστασης, ἀναζητήσαμε τὴν τοποθέτηση/ἐναπόθεσὴ τους μέσα στὶς ἀναλογίες καὶ κλίμακες τοῦ κτηρίου. ἀποφασίζοντας νὰ μὴν σταθοῦμε στὸν μεγάλο ἰσόγειο ἐργοστασιακὸ χῶρο κατευθυνθήκαμε στὰ μικρότερα δωμάτια τοῦ ἐπάνω ὁρόφου, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἱσογείου. ἡ ἀποτύπωση ξεκίνησε μὲ τὴν ἐδραίωση τῆς πολυκατοικίας τῶν πολλῶν. ἡ ἱδια πολυκατοικία, σὲ μικρότερη κλίμακα, ἔγινε τὸ ἐπαναλαμβανόμενο σύμβολο -ὥς μανιέρα σχεδὸν- ποὺ ὁδήγησε καὶ στὴν ἐξερεύνηση καὶ ἐδραίωση σὲ ἄλλους χώρους τοῦ ἐργοστασίου. χαρακτηριστικὴ ἡ παρέμβαση στὸν δεύτερο μεγάλο ἰσόγειο χῶρο, μὲ τὴν πολυκατοικία νὰ ἐνσωματώνεται στὰ στοιβαγμένα χαρτοκιβώτια.
τὰ φωτογραφικὰ ἀποτυπώματα ἀναπτύχθηκαν μὲ διαφορετικὴ ἱεράρχηση καὶ λογικὴ ἀκολουθὶα ἀπὸ τὴν video ἐγκατάσταση. τὰ χαρούμενα παιδιὰ ποὺ λοὺζονται στὸ νερὸ καὶ τὸ φῶς, δὲν ἀποτελοῦν τώρα τὴν κορύφωση ἀλλὰ μία ἀπλὴ παρουσία. ἐπειδὴ ἔγινε χρήση διαφορετικῶν χώρων, ἡ ἀνάγνωση τῶν ἰχνῶν-ἀποτυπωμάτων γίνεται σὲ μία ἐνωτικὴ ἀσυνέχεια. τὸ ἴχνος εἰκονοστάσι διατηρεῖ τὴν ἀρχικὴ του περίπου λειτουργία. τοποθετημένο σὲ διάφορα σημεία, ἀπὸ τὸν ἐξωτερικὸ ἤδη χῶρο -στὸ παλιὸ φορτηγὸ ἤ τὴν ἐξωτερικὴ τοιχοποιία- χρησιμεύει ὅπως τὰ πραγματικὰ εἰκονοστάσια ποὺ δείχνουν τὴν ἱερότητα ἑνὸς τόπου ἤ/καὶ τὴν ἱερότητα ἑνὸς δυστυχήματος. τὸ ἐπαναλαμβανόμενο εἰκονοστάσι στὸ βουβὸ ἀπὸ ἀνθρώπινη παρουσία ἐργοστάσιο, μεταβάλει τὸ νεκρὸ κτήριο σὲ ἱερὸ χῶρο μνήμης. ἀναφέρεται στοὺς νεκροὺς τοῦ ἀρχικοῦ ἔργου, στὴν μνήμη τῶν ἀπόντων προσώπων ποὺ κάποτε ἐργάζονταν ἐδῶ, ἀλλὰ καὶ στὴν αἴσθηση ἐγκατάληψης καὶ παρακμῆς τοῦ ἴδιου τοῦ χώρου. τὰ ὁνόματα τῶν νεκρῶν εἶναι τὸ μόνο στοιχεῖο ἀπὸ τὴν video ἐγκατάσταση ποὺ δὲν εἱσῆλθε στὴν ἐδῶ ἀποτύπωση. ὅσο γιὰ τὴν μνήμη τῶν ἀστῶν, ἀόρατοι σχεδόν στὸ μαῦρο, κρύφτηκαν ἀκόμη περισσότερο. σὲ χὼρους ποὺ ξεχνᾶς νὰ κοιτάξεις ἤ καὶ στὸν περιφραγμένο χῶρο μὲ πρόσβαση ἀπὸ τὴν ἐξωτερικὴ περίμετρο τοῦ κτηρίου.
οἱ ἀποτυπώσεις τῆς "ἄχρονης μνήμης" στὸ κονσερβοποιείο, ἔχουν μία ἄλλη κορύφωση. αὐτὴ τὴ φορὰ συμβαίνει στὸ πρόσωπο τοῦ νεκροῦ. τὸν συναντᾶμε (ξ)ἀπλωμένο πάνω στὸν ἄδειο τοῖχο/τάφο, μὲ τὸ εἰκονοστάσι δίπλα του νὰ δέεται πρὸς τὴν αἰωνιότητα. μοιάζει νὰ βρῆκε ἐδῶ τὴν ἀνάπαυση ποὺ ἐπιζητοῦσε. χωρὶς τὴν κίνηση τῶν προσφιλῶν προσώπων γύρω του ἤ τὴν τραχιὰ ψαλμωδία -βασικὰ στοιχεῖα στὸ video τοῦ ἀρχικοῦ ἔργου. βασιλεῦει νικητὴς νεκρὸς σὲ τόπο ὁρεινὸ καὶ ξεχασμένο. ὅπως πραγματικὰ ἤταν καὶ ὁ τόπος του ἐν ζωῇ. νικώντας τὸν ἴδιο τὸν χῶρο ποὺ ἀκούσια σχεδὸν, μεταμορφώθηκε σὲ μαυσωλεῖο τιμῆς καὶ μνήμης.
__________________________________________________________
τὸ πνευματικὸ σῶμα
ὁ σωματικὸς πνευματικὸς ἄνθρωπος εἰδομένος ὥς αὐτὸ ποὺ πραγματικὰ εἶναι. ἐνότητα ὕλης καὶ πνεύματος. ἄν καὶ αὐτὸ μοιάζει νὰ εἶναι μόνο ἕνα νοητικὸ σχῆμα διότι στὴν οὐσία δὲν μποροῦμε νὰ διαχωρίσουμε τὸν ἄνθρωπο. θὰ ἀναφερθοῦμε ἐδῶ ἀκροθιγῶς στὴν πνευματικὴ ὑπόσταση τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως τὴν γνωρίζουμε κυρίως ἀπὸ τὴν ἀριστοτελικὴ φιλοσοφία καὶ τὴν ἐπόμενη αὐτῆς, θεολογικὴ ἐρμηνεία τῶν ἐκκλησιαστικῶν πατέρων καὶ συγγραφέων τῶν πρώτων χριστιανικῶν αἰώνων. ἐν συντομία, ἡ ἀνθρώπινη πνευματικὴ ὑπόσταση χωρίζεται στὸ νοητικὸ, τὸ ἐπιθυμητικὸ καὶ τὸ βουλητικὸ μέρος. σκέπτομαι, ἐπιθυμῶ, ἀποφασίζω. ἡ πνευματικὴ ὕπαρξη εἶναι ὑλικὴ. σὲ ἀντίθεση πρὸς τὴν νεοπλατωνικὴ θεώρηση ποὺ ὁδηγεῖ μέχρι τὶς σύγχρονες ἰδεαλιστικὲς ἀντιλήψεις περὶ κάποιας ἀόριστης -πνευματιστικῆς μάλλον, παρὰ πνευματικῆς ἰδέας. πρόκειται βέβαια περὶ διαφορετικῆς ποιότητας ὕλης. ὁ σκεπτόμενος ἄνθρωπος, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἐπιθυμεῖ, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἐνεργεῖ, ποὺ ἐρωτεύεται καὶ προσεύχεται, ἀλλὰ καὶ ὁ ἄνθρωπος ποὺ μισεῖ -ὁ "κατώτερος" ἄνθρωπος- ποὺ σύρεται στὸν φόβο καὶ τὴν ἰδιοτέλεια, εἶναι τὸ ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ πρόσωπο. ὁ ἐνσώματος πνευματικὸς ἄνθρωπος πορεύεται, ἀποφασίζει, πολιτεύεται, καὶ πεθαίνει. δὲν ὑφίσταται ἄνθρωπος ποὺ δὲν ἔχει κάποια ἀπὸ αὐτὲς τὶς ποιότητες. ὁ δὲ θάνατος, ἡ δικὴ μας ἀφορμὴ γιὰ τὸ εἰκαστικὸ ἔργο -ποὺ ἐπιτελέστηκε πνευματικὰ, σωματικὰ, καὶ πολιτικά- εἶναι ἕνα ὅριο τὸ ὁποῖο αὐθαίρετα καὶ ἀναπόδεικτα, θεωρήθηκε στὴν πρόσφατη ἱστορικὴ περίοδο (ἔστω κάποιων αἰώνων) ὥς ἕνα ξαφνικὸ καὶ ὁριστικὸ τέλος τῆς ὑπαρκτικῆς ἐμπειρίας. δὲν εἶναι ἡ δικὴ μας θέση νὰ ἀποδείξουμε τὰ ὅρια τοῦ βίου καὶ τοῦ πολιτικοῦ/πνευματικοῦ σώματος. θέλουμε ὅμως νὰ φωτίσουμε, νὰ (ἐν)δείξουμε καὶ νὰ ἐνθυμίσουμε ὅτι: ἄν δὲν ἀποκοποῦμε ἀπὸ τὸ γλωσικό, ἐμπειρικὸ, ἐννοιακό, ἐθιμικό, θεσμικὸ, γνωσιακὸ ἐν τέλει παρελθόν, θὰ μπορέσουμε νὰ σταθοῦμε πιὸ στέρεα στὸ παρὸν. πνευματικὰ, πολιτικὰ, σωματικὰ. ἀκόμη περισσότερο, θὰ βρεθοῦμε πιὸ ἀνοιχτοὶ καὶ ἔτοιμοι ἀπέναντι στὴν προσδοκία γιὰ μιὰ βαθύτερη πολιτικὴ ὡριμότητα, καθῶς καὶ γιὰ μιὰ πιό ὁλοκληρωμένη ὑλικὴ, σωματικὴ καὶ πνευματικὴ ἐλευθερία καὶ αὐτονομία. ἀτομική, προσωπικὴ, καί κοινωνικὰ καθολική.
